Ongeveer 60% van de patiënten die bij de huisarts komt met slaapproblemen krijgt van de huisarts een slaapmiddel voorgeschreven. Het doel is om symptomen, zoals disfunctioneren overdag, op korte termijn te verhelpen. Na een jaar gebruikt ongeveer de helft van deze patiënten het slaapmiddel echter nog steeds. Chronisch gebruik van benzodiazepinen is ongewenst. De gewenste effecten op de slaap nemen namelijk snel af terwijl ongewenste bijwerkingen blijven bestaan. Er zijn bepaalde groepen die nog eens extra risico lopen door (langdurig) gebruik van slaap en kalmeringsmiddelen.

Wie krijgen slaap- en kalmeringsmiddelen voorgeschreven?

Slaap- en kalmeringsmiddelen worden voorgeschreven bij:

  • Slaapproblemen zoals:
    • kortdurende slapeloosheid als gevolg van acute, voorbijgaande problematiek, als de lijdensdruk door slapeloosheid onaanvaardbaar hoog wordt;
    • langerdurende slapeloosheid indien geen (verdere) verbetering mogelijk is en de slapeloosheid zorgt voor ernstig disfunctioneren overdag.
  • Slapeloosheid komt vaker voor op latere leeftijd en bij vrouwen. Bij niet-westerse allochtonen stellen huisartsen minder vaak de diagnose slapeloosheid dan bij autochtonen en westerse allochtonen.
  • Spanningsklachten
  • Angstklachten, zoals een paniekstoornis
  • Wanneer de klachten het dagelijks functioneren belemmeren en iemand hier erg veel last van heeft.

Voor wie zijn slaap- en kalmeringsmiddelen extra risicovol?

  • Verkeersdeelnemers: Rijden onder invloed levert gevaar op voor de verkeersveiligheid. Gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen zorgt voor een verminderd reactie en beoordelingsvermogen. Ook leidt het tot slaperigheid, verstrooidheid en een verminderde coördinatie. Mensen die benzodiazepinen gebruiken hebben naar schatting een 2 tot 10 keer hoger risico om bij ernstig ongeval betrokken te raken dan bestuurders die nuchter zijn.
  • Mensen die langdurig slaap- en kalmeringmiddelen slikken: Na enkele weken gebruik van slaapmiddelen ontstaat tolerantie en neemt het effect waarvoor het middel eigenlijk wordt genomen af. Ongewenste bijwerkingen blijven echter wel bestaan. Benzodiazepinen zijn in het algemeen niet geschikt om voor langere tijd in te nemen, vanwege deze ongewenste bijwerkingen, zoals kans op verslaving, tolerantie en verdoving overdag.
  • Zwangeren en vrouwen die borstvoeding geven: Als er tijdens de zwangerschap slaap- en kalmeringsmiddelen worden gebruikt krijgt het ongeboren kind deze middelen ook binnen. Dit kan leiden tot aangeboren afwijkingen zoals groeivertragingen. Regelmatig gebruik van benzodiazepinen tijdens de zwangerschap kan bij de geboorte ontwenningsverschijnselen bij de baby veroorzaken, zoals een slechte zuigreflex, diarree en overgeven. Ook kan gebruik van benzodiazepines voor of tijdens de bevalling het floppy-infant syndrome (slappe baby met te late spierspanning) veroorzaken met hypotonie, hypothermie en ademhalingsstoornissen bij de baby als mogelijk gevolg. Ook bij borstvoeding gebruikt de baby mee. Het kind kan hierdoor verdoofd raken.
  • Ouderen: Ouderen vormen een risicogroep omdat zij door veranderde farmacokinetiek en -dynamiek gevoeliger voor bijwerkingen zijn. Ook krijgen zij vaker te maken met paradoxale reacties (rusteloosheid, prikkelbaarheid, agressie, woede-uitbarstingen, nachtmerries, hallucinaties en psychosen), anterograde amnesie en is er een verhoogd valrisico. Hierdoor kunnen zij (heup)breuken oplopen. Vooral ouderen lopen kans om langdurig benzodiazepinen te gebruiken en afhankelijk te worden.
  • Angstige, passieve, vermijdende, zich afhankelijk opstellende personen, personen die antidepressiva gebruiken en bij personen met problematisch alcoholgebruik: Deze groep mensen loopt grotere kans op gewenning en verslaving, waardoor het al snel moeilijk kan zijn om te stoppen met het gebruik van slaapmiddelen.
  • Mensen die andere medicatie gebruiken met effecten op het centrale zenuwstelsel: Door gecombineerd gebruik van slaapmiddelen met antipsychotica, antidepressiva, opioïden of anti-epileptica wordt de werking en bijwerkingen van slaapmiddelen versterkt.
  • Mensen die andere middelen gebruiken: Gelijktijdig gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen met alcohol en/of drugs geeft het risico op meer bijwerkingen en een onvoorspelbaar of sterker effect.
  • Kinderen: Kinderen lopen een verhoogde kans op paradoxale reacties (rusteloosheid, prikkelbaarheid, agressie, woede-uitbarstingen, nachtmerries, hallucinaties en psychosen).
  • Mensen met obstructieveslaapapneusyndroom: Bij vermoedens hiervan worden geen slaapmiddelen voorgeschreven.